Stamboompagina's Frans Overdijk

Notitieboekje Frans Overdijk

In een notitieboekje schreef Frans op wat hem geleerd werd. Gelukkig heeft zijn familie dat bewaard, en nog meer van zijn spullen die na zijn overlijden aan de familie werd overhandigd. Hij schrijft o.a over de behandeling van de mitrailleur, over de geschutskoepel en hoe in de lucht vanuit een vliegtuig een ander vliegtuig neer te schieten. Hierdoor wordt inzicht verkregen in wat een boordschutter zoal aan vaardigheden moest beheersen. De tekst en de foto van de boordschutter in een geschutskoepel werd overgenomen uit: Nico Geldhof, Deel 1 De vliegtuigen van 320 Squadron

De Browning .303" [7,7 mm] werd na 1935 door de Britten op talrijke punten sterk verbeterd, waarbij ook de ammunitie diverse veranderingen onderging. De toegepaste modificaties waren in sommige opzichten zelfs zó ingrijpend, dat in feite een geheel nieuwe Britse versie van de Browning vliegtuigmitrailleur was ontstaan. Intussen was de .303" luchtgekoelde terugstootlader in grote aantallen bij de Britse wapenindustrie besteld. Met name de Birmingham Small Arms-fabriek, beter bekend als de BSA, maar ook de inmiddels door fusie ontstane Vickers-Armstrong-fabriek konden in de vooroorlogse jaren niet snel genoeg aan de grote RAF-behoeften voldoen. Bovendien moesten reeds afgeleverde mitrailleurs, tot juli 1939 bijna 20.000 stuks, de allernieuwste modificaties ondergaan eer tot operationeel gebruik hiervan kon worden besloten. Om die reden ontving de Colt-fabriek nog een noodbestelling voor 1660 mitrailleurs, die juist voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd ontvangen. BSA had op dat moment een wekelijkse productie van 500 stuks, die door Vickers-Armstrong met nog eens 100 stuks werd aangevuld. Door een aparte productielijn voor loopmondingen in te stellen kon BSA bovendien bij 400 mitrailleurs de vereiste wijzigingen aanbrengen. De .303" Browning is voor de RAF een zeer belangrijk type mitrailleur geweest. Tijdens de Battle of Britain is dit betrouwbaar werkende vuurwapen mede verantwoordelijk geweest voor de zo zwaar bevochten luchtzege op de Duitse Luftwaffe. Bij een opgetuigd gewicht van bijna 11 kg bedroeg de mondingssnelheid maximaal 730 m/sec., waarbij 1150 schoten per minuut werden afgevuurd. Het wapen was in staat 300 schoten, dat wil zeggen de complete inhoud van een patronenbak van een 'Spitfire', continu zonder haperingen af te vuren. Vanaf eind 1940 bleek de vuurkracht van vuurspuwers als de 'Hurricane' en 'Spitfire' jachtvliegtuigen niet meer afdoende om vijandelijke bommenwerpers met geweerkaliber ammunitie van nog geen ounce (28 gram) gewicht per patroon neer te schieten. De nu van zelfdichtende brandstoftanks en goede bepantsering voorziene Luftwaffe bommenwerpers konden uitsluitend met 20 mm snelvuurkanonnen worden vernietigd. De Browning .303" had daarmee, althans in RAF Fighter Command, als vernietigingswapen zijn beste tijd gehad.

Vliegtuiggeschutskoepel Boulton & Paul

Begin jaren dertig verschenen de eerste militaire vliegtuigen waarbij de defensieve mitrailleurbewapening in een aangedreven koepel was ondergebracht. De 320-bemanningen maakten op de "Hudson" voor het eerst kennis met een dergelijk type koepel van Brits fabrikaat. Eerste ontwikkelingen De steeds hogere prestaties waarover bommenwerpers vanaf 1930 konden beschikken, brachten voor de mitrailleurschutter aan boord grote veranderingen met zich mee. De totnogtoe toegepaste geheel open mitrailleuropstelling op beweegbare affuit, waarachter hij met zijn handbediende mitrailleur aanvallen van vijandelijke jachtvliegtuigen moest afweren, had nu plaats gemaakt voor een gemakkelijk te openen bekapping boven zijn mitrailleurpost. Ofschoon hij hierdoor tegen weersinvloeden vrij goed beschermd was, leverde de mitrailleurbediening zelf enige praktische bezwaren op. Vooral de invloed van de slipstroom en de optredende vrieskou op grote hoogten hadden een nadelig effect op de schietresultaten. Om die reden zochten vliegtuigfabrikanten naar mogelijkheden om de boordschutter met zijn bewapening in een doorzichtige draaikoepel te plaatsen. De eerste stap in deze ontwikkeling was het vervangen van de handbediening voor koepel zowel als mitrailleur door een betrouwbaar en compact aandrijvingsmechanisme. Met name in het Verenigd Koninkrijk kwamen diverse fabrikanten met deugdelijke oplossingen voor dit probleem. Eén van de pioniersfirma's die ten slotte na vele experimenten een praktisch aanvaardbare mitrailleurkoepel met electrisch / hydraulische aandrijving op de markt bracht, was Boulton & Paul, Ltd. uit Wolverhampton.

Aanleiding tot de ontwikkeling van een sterk verbeterde koepel, die in geen vergelijking stond tot de eerste in 1934 uitgebrachte koepel, was een contract dat de firma voor het ontwerpen en produceren van een modern tweepersoons jachtvliegtuig ontving. Deze Boulton Paul "Defiant" jager kenmerkte zich door concentratie van alle bewapening in een draaikoepel bewapend met vier mitrailleurs. Voor de bouw van deze koepel had de firma tevoren een licentieovereenkomst met het Franse ingenieursbureau SAMM afgesloten, wiens ontwerper ].B.A. de Boysson een ingenieus en bovendien praktisch werkend bedieningssysteem voor een bewapende draaikoepel had ontwikkeld. Het Defiantjachtvliegtuig bleek kort na de operationele indienststelling bij de RAF een groot fiasco. Daarentegen werd de Boulton & Paul electrisch-hydraulisch bediende mitrailleurkoepel een doorslaand succes voor de firma. Al snel werd een opdracht geplaatst om alle in de Verenigde Staten aangekochte Hudson patrouillebommenwerpers uit te rusten met een B&P rugkoepel inclusief dubbelmitrailleur en te voorzien van het bedieningssysteem De Boysson.

De electrisch-hydraulisch bediende Boulton & Paul geschutskoepel op de romprug van de Hudson verschafte de vliegtuigschutter een vrijwel onbeperkt uitzicht naar aIle kanten.

Een toonbeeld van vernuft
De toepassing van een electrisch-hydraulisch bedieningssysteem bracht praktisch gezien drie belangrijke voordelen met zich mee. Door de compacte samenstelling behoefde het weinig inbouwruimte. Bovendien was de bediening uiterst eenvoudig en reageerde het systeem snel op alle gegeven bedieningsopdrachten. De hydraulische component was uitsluitend bestemd voor de draaibediening van de koepel inclusief het baksen alsmede het vluchten van de mitrailleurs.^*) Hart van dit bedieningssysteem was een electrisch gedreven hydraulische pomp, die twee afzonderlijke pompsystemen voedde. Eén van deze systemen was bestemd voor de koepelrotatie. De andere was verbonden met een hydraulische plunjer voor het vluchten van de mitrailleurs. Was voor een complete hydraulische aandrijving en bediening gekozen, dan had die onvermijdelijk geleid tot lange en onder hoge druk staande circuitleidingen. De in dit geval talrijker draaibewegingen van koepel met baksende / vluchtende mitrailleurs zouden dan zeker méér circuitlekkages hebben veroorzaakt. Die waren nu door de toegepaste principiële ontwerpkeuze vrijwel afwezig. Een ander belangrijk voordeel leverden de hierdoor ontstane korte leidinglengten. De invloed van warmteuitzetting in het leidingstelsel kon nu praktisch worden verwaarloosd. De korte circuitlengte kon tevens een passende en afdoende bevestiging worden gegeven. Eventuele leidingbreuk ontstaan door tijdens de vlucht altijd optredende trillingen in het rompstaartstuk, was hierdoor vrijwel uitgesloten.
Alle aandrijvingen waren binnen in de toren ondergebracht. De electrische stroomaansluitingen en andere voorzieningen waren op een slipring onder de toren op de rotatieas gemonteerd. Bij de plaatsing op de romprug van de 'Hudson' kon dan ook worden volstaan met het neerlaten van de complete koepeltoren in het betreffende gat. Na de boutbevestiging konden vervolgens alle stroomaansluitingen als ook de zuurstofvoorziening worden gekoppeld. Een groot voordeel van deze compacte en vooral compleet uitgeruste koepeltoren was, dat vóór de inbouw alle systemen op hun werking konden worden beproefd en gecontroleerd. Vervanging van een beschadigde koepeltoren kon hierdoor eveneens met weinig moeite en tijdverlies plaatsvinden. Operationeel vertoonde de toren het bijzondere voordeel, dat de werksnelheden tijdens het baksen en vluchten van de dubbel mitrailleur onder anderen tengevolge van de windkracht geen aanmerkelijk verschil vertoonden. Energieverbruik vond uitsluitend plaats wanneer dit vereist was. De mitrailleurbediening bestond uit een handgreep met een "dodemans"-knop, die in de "omlaag"-stand de electromotor in werking stelde. De koepel was verder voorzien van aansluitpunten voor het intercomsysteem, de vliegeroveralverwarming en - zoals eerder vermeld - de zuurstofvoorziening voor de mitrailleurschutter. Ondanks alle aanwezige voorzieningen en ingebouwde bedieningsaccessoires gaf de B&P-torenkoepel de boordschutter verrassend veel bewegingsruimte. Door de inbouw van speciale en automatisch werkende vuuronderbrekers werd vermeden, dat onder bepaalde vuurhoeken delen van het eigen vliegtuig werden beschoten. Voor wat betreft de ammunitie-aanvoer naar de dubbelmitrailleur kan nog worden vermeld, dat deze in verband met de gewichtsbeperking buiten de torenkoepel was gehouden. De ammunitievoorraad werd in de romp meegevoerd; de patronen werden via leibanen binnen in de koepel naar de mitrailleurs gebracht. Dit systeem maakte een flinke capaciteitsverhoging in meegevoerde ammunitie mogelijk, liefst 600 patronen per mitrailleur. Nadeel was evenwel, dat de mitrailleurs niet op eigen kracht de patronen konden aanvoeren. Om dit toch te kunnen bewerkstelligen was een speciale hulpaanvoerinrichting in het systeem geplaatst, die bij een bepaalde optredende spanning in de patronenband in werking trad.

Hoe schiet je tijdens de vlucht de vijand in een vliegtuig neer